İLAHİ HİKMƏT XƏZİNƏSİ
İnsanın kamillik yolu qədim sufilər tərəfindən İlahiyə – Uca Yaradana canatma, Ona qovuşma yolu kimi baxılır. Onlara görə, özündə üç başlıca cəhəti cəmləyən bu sonsuz səyahətin ən ali zirvəsinə çatan yeganə kəs Məhəmməd peyğəmbərdir. “Qanun – mənim dediklərim, Yol – əməllərim, gerçəklik – halımdır” (Məhəmməd peyğəmbər).
Qədim sufilər Məhəmməd peyğəmbəri kamilliyin ən ali zirvəsinə – Peyğəmbər Möhürü dərəcəsinə ucalan yeganə insan hesab etsələr də, ondan sonra digər qanuni peyğəmbərlərin aşkar olunmadığını təsdiq etsələr də, Uca Yaradana aparan Yolun davam etdiriləcəyinə ümid yerinin qaldığını da bildirirlər.
Böyük sufi Əziz əd-din ibn Məhəmməd Nəsəfiyə görə də, bu Yolun nə əvvəli, nə sonu vardır:
“Əgər insan bu dünyada min il də yaşasa və bütün o min ili ömrünü özünüdərkə, zahidliyə, zikrə həsr etsə, o yenə öz biliyi və dərəcəsi müqabilində hər gün, hər dəqiqə nə isə dərk etməyə, anlamağa davam edəcək. O səbəbdən ki, Allahın Biliyinin sonu, sərhədi yoxdur. Odur ki, kamilliyin də son həddinə yetmək başa gələn iş deyil və kamillik əldə etdiyini düşünən kəs bunun nisbi olduğunu dərk etməlidir.
Müqəddəs Qanuna görə isə tam kamillik mövcuddur”.
A. Məsud
Yazının əvvəli burada: http://aydinyol.az/newsview/1332/EZIZ-ED-DIN-IBN-MEHEMMED-NESEFI
XİLAS YOLUNUN YOLÇULARI
ƏZİZ ƏD-DİN İBN MƏHƏMMƏD NƏSƏFİ
Üçüncü fəsil
Bil ki, bu on dörd dərəcə yaradılandı, qazanılan deyil və Uca Yaradanın yaratdığını dəyişmək başa gələn məsələ deyil.
Hənifənin (Haqqın) başlıca mənası, Allahın təbiəti budur və Yer üzünə gələn bütün insanlar həmin bu təbiət üzrə yaradılıb. Ruhlar dərəcəsi də budur. Əgər bu dərəcələr qazanılan olsaydı, onda hər kəs kamillik əldə etdikcə öz məkanını aşıb ondan yüksəkdəkinə (məkana) çatardı, müqəddəslər öz məkanını aşıb qalan peyğəmbərlər məkanına, qalan peyğəmbərlər peyğəmbər-rəsullar məkanına yetişərdi və bu hal digər məkanlarda da baş verərdi.
Amma bu dərəcələr qazanılan deyil, yaradıldığı halda sədəqə veriləndi. Odu ki, Yol əsnasında ləngimək, dayanmaq olar, lakin öz əzəli məkanını aşmaq mümkün deyil.
Dərviş, sən ruh dərəcələri barədə bildin. Bildin ki, onlar necə yaradılıbsa, o cür də mövcud olmağa davam edirlər və mənsub olduğun məkandan yuxarı qalxmaq başa gələn iş deyil.
Bunu da bil ki, bu dünyaya yeganə yol ruhlar dünyasından gəlir və gələnlər öz nitqlərində, əməllərində dəyişməz qalırlar. Hər bir kəsin öz məlum dərəcəsi (ölçüsü) var ki, onu aşmaq mümkün olmaz. Bu o deməkdi ki, bu dünyaya gəlib çıxan hər bir ruhun bədəndə qalacağı vaxtın, alacağı nəfəsin, yeyəcəyi qidanın, deyəcəyi sözün, öyrənib əxz edəcəyinin və ümumiyyətlə, ona aid hər bir şeyin əvvəlcədən ölçülüb-biçilmiş həddi və dairəsi qapanan an dönüb-qayıdacağı məlum məkanı var. Və bil ki, Haqqın niyyəti və istəyi olmadan bircə ağacda bircə yarpaq tərpənməz və bir beyindən bircə fikir ötməz.
Hərçənd ki şəriət ardıcılları insanın öz hərəkətlərində müstəqil olmadıqlarını birbaşa deməsələr də, mövcud olan hər bir şeyin Haqqın istəyi və niyyəti ilə mövcud olduğu, Niyyətində, İstəyində olmayan nəyinsə yaranmasının, var olmasının mümkün olmadığı qənaətində olsalar da, bu məsələnin özü də qaranlıqdı. Bundan bu qənaətə gəlinir ki, insanlar öz sözlərində və əməllərində özbaşına deyillər.
Bu sayaq qənaətlər ona əsaslanır ki, aşkarda olan [məlum] anlaşılana [ilm] tabedi. Yaxud, əksinə, anlaşılan aşkar olunana tabedi.
Şəriət ardıcıllarının qənaətinə görə, aşkar olunan anlaşılana tabedi. Bundan da belə nəticə hasil olur ki, hər bir şey üçün məlum ölçülər mövcuddu və bu ölçülərin həddinin aşılması mümkün deyil. Yəni Uca Yaradanın əvvəlcədən düşünüb ərsəyə gətirdiyi yaradıldığı halında da qalmalıdı.
Müdriklik ardıcıllarının qənaətinə görə isə, əksinə, anlaşılan aşkar olunana tabedi. Bundan o nəticə hasil olunur ki, insanların nitqinə və əməlinə müəyyən olunmuş hər hansı məlum ölçü yoxdu. İnsanın bilik, yaxud var qazanması onun səy və çalışmaları ilə bağlıdı. Yəni insan nə qədər çalışarsa, bir o qədər bilik və var-dövlət əldə edə bilər. Xeyir, yaxud şər əməl sahibi olmaq, az, yaxud çox yemək onun öz iradəsindən asılıdı, nə qədər səy göstərilərsə, bir o qədər əldə edilər və sair və ilaxır.
O biri məsələlərdə də vəziyyət bu cürdü. Nə isə… Sözü çox uzatdıq, məqsədimizdən yayındıq...
Dördüncü fəsil
Bil ki, inam məkanından gələnlərin ruhu birinci göyə, əməlisalehlər məkanından gələnlərin ruhu ikinci göyə qayıdacaq.
Bu hal o biri məkanlarda da belə baş verəcək. Bu o deməkdi ki, hər kəs öz əzəli məkanına dönəcək və kiminsə ruhu bədənini tərk edəndən sonra öz məkanını aşıb, daha yüksəyinə düşəcəyi mümkün deyil.
Bu hal qalan doqquz dərəcə üzrə də eyni minvalla baş verəcək. Lakin o kəs ki öz məkanına bu dünyada ikən – qərar tutduğu bədənində olduğu zaman yetə bilməyəcək, o, bədənini tərk edəndən sonra dərəcəsindən asılı olmayaraq, öz məkanına dönə bilməyəcək.
Dərviş, bil ki, bu dünyada ikən öz məkanına yetməyənin, peyğəmbərləri qəbul etməyənin, müqəddəslərə dəyər verməyənin, insan simasında olub, insan keyfiyyətlərinə və xislətinə malik olmayanların, heyvanlar qismindən olub, heyvanlardan da aşağıda olanların Ali Dünyaya yolu bağlıdı. O səbəbdən ki, Ali Dünya – bakirələr hücrəsi, dinclik və əmin-amanlıq məkanıdı, mələklər və ləkəsizlər [əhl-e təharat] ərazisidi. Ora (Ali Dünya) biliksiz və inamsız çatmaq mümkün olmaz.
Dərviş, əgər sən dünyanın əzəli özülü olan İlkin Ruhu “Adəm” adlandırsan, haqlı olacaqsan. O səbəbdən ki, bütün ruhlar ta əzəldən məhz Onda (Adəmdə) olub.
“Onları ondan çıxardılar və dedilər: “Məgər sizin Allahınız Mən deyiləmmi?”[1]
Bu o deməkdi ki, o kəs ki bu suala “hə” cavabı verdi, ucaldı; o kəs ki “hə” demədi, alçaldı. Lakin “hə” deyənlər də heç bir günah eləməsələr belə, öz məkanlarından ucasına qalxmadılar. “Hə” cavabı verməyənlər isə öz məkanlarına yetə bilmədilər.
İlkin özülü “Adəm” adlandırandan sonra ondan ayrılan çöküntünün Həvva olduğunu desək, qələt eləmərik.
Bu Adəmlə Həvva Cənnətdə yaşayırdılar. Lakin elə ki onlar ağaca yaxınlaşdılar, Cənnətdən qovuldular.
Buradan belə bir nəticə hasil olur ki, cənnətlərin də, ağacların da dərəcələri var. Fani Cənnət var, əbədi Cənnət var...
Şəriət ardıcıllarına görə, böyük dünyada olan fərqlər də məhz belə yaradılıb. Doğulma və qürub məsələsi də eynilə belə baş verir.
Lakin təsəvvüf ardıcıllarına görə, ayrı doğulmalar və qürublar da var...
Beşinci fəsil
Dərviş, doğulma və qürub barədə biləndən sonra bunu da bil ki, peyğəmbərlər və müqəddəslər cismani ölümlərinəcən ayrı bir doğuluşla doğularlar. O səbəbdən ki, onlar cismani ölümlərinəcən sağ ikən ölərlər.
Və o birilərin öləndən sonra görəcəklərini onlar cismani ölümlərinəcən görərlər. Ölümdən sonrakı halları onlara sağ ikən aşkar olar və onlar gercəkliyi dərk edib anlamaq (ilm ül-yəqin) dərəcəsindən gerçəkliyin şahidi (əyn-ül yəqin) dərəcəsinə ucalarlar.
Bədən insanın örtüyü olduğu səbəbindən ruh bədəni tərk edəndən sonra o (ruh) örtüksüz qalar.
Peyğəmbərlərə gəlincə, onlar iki cür doğularlar. Bədənin iştirakı olmadan və bədənlə ruhun iştirakıyla.
Bunu biləndən sonra onu da bil ki, bizim məqsədimiz – nə cahillərin bu dünyaya gəlişinin səbəbindən söz açmaq, nə də peyğəmbər doğuluşunun nə olduğunu izah etməkdi. Bu barədə (peyğəmbərlik doğuluşu) kifayət qədər bilgi var. Bizim məqsədimiz – yolçuları maarifləndirmək, yönəltmək və qorumaqdı ki, yolda səhv buraxmasınlar.
Dərviş, gələcək həyatın ölüm anına qədər insana əyan olması – böyük səadət, sərhədsiz işıqdı! İnsanlar bu barədə heç nə bilmirlər. Əgər bilsəydilər, o işığı gecə-gündüz axtarar, onu görməyə çalışardılar ki, ölümlərindən sonra qayıdacaqları məkanı tanısınlar.
Və bil: yolçular üç məqama xüsusi əhəmiyyət verməlidirlər. Bunun birincisi – yol (suluk), ikincisi – cazibə (cəzb), üçüncüsü – doğulmadır (oruc). Yalnız bunların hər üçünə sahib olan kəs Şeyx, Başçı olmağa qadirdi...
Nə isə, sözü uzatmayaq ki, məqsədimizdən yayınmayaq.
Təsəvvüf ardıcıllarının doğulmada (ruhi intibah) məqsədi odu ki, yolçunun ruhu o, sağ-salamat ikən bədənindən çıxsın və ölümündən sonrakı halı ona ölümünə qədər əyan olsun ki, o, Cəhənnəmi də, Cənnəti də görüb tanıya bilsin, Cəhənnəm və Cənnət sakinlərinin halından xəbər tutsun və bununla həqiqi bilik dərəcəsindən həqiqi şahidlik dərəcəsinə çatsın, yəni nəzəri şəkildə bildiklərini əyani surətdə görsün.
Bu hal baş verdikcə yolçuların bir qisminin ruhu birinci göyə, digər qismin ruhu ikinci göyə qalxar, Peyğəmbər Möhürü qatınacan hər ruh öz əvvəlki məkanına qovuşar və bircə ruh belə məkanını aşıb yuxarıdakına yetə bilməz.
Bədəninə dönərkən yolçunun (ruhun) yaddaşı, məkanında gördüyü və anladığını saxlayar. Kimsə oralarda (göylərdə) bir gün, digəri daha uzun müddət qalar və yenidən bədəninə qayıdar.
Bizim Şeyx danışırdı ki: “Mənim ruhum orada on üç gün qaldı, sonra bədənimə döndü. Bədənim bütün o müddəti hərəkətsiz oldu, ruhum dönəndə oyandı. Bədənimin hərəkətsiz qaldığı zamanın müddəti mənə məlum olmadı. Bədənimin yanında olanların dediyinə görə, bu hal on üç gün çəkib. Deyilənə görə, bədənim düz on üç gün ölü bədəni kimi hərəkətsiz, cansız qalıb”.
O biri mötəbər mömin danışırdı ki, ruhu oralarda (göylərdə) on gün olub, sonradan bədəninə dönüb, həmin o on gün orada gördükləri yadında qalıb.
Odur ki, bil: hər bir ruh bu dünyada ikən öz məkanına çatana qədər doğulmağa qadirdi.
Bir də deyirlər, təkcə iki ruh – sonuncu peyğəmbərin və sonuncu müqəddəsin ruhu Göylər Taxtınacan ucalmağa qadirdi.
Bu, İn Tayfa müqəddəsliyi verilmiş insanlar – Həzrət Əlinin dərəcəsindən olanlardır və deyirlər, Həzrət Əli dərəcəsi qalan bütün dərəcələrdən üstündü. Bu mülahizələrin izahını və təhlilini biz “Kəşf əl-Haqaiq”-də vermişik. Nazil olunanların və müqəddəsliyin sirləri orada açılır. Maraqlananlar bunu o yazıda axtara bilərlər. Dediyim o sirr “nun” (ərəb hərfi) hərfinin deyilişi ilə açılır...
Özlərini “şəriət ardıcılları” adlandıranların qənaəti budur.
(ardı var)
[1] Гуран – 7:171
