İLAHİ HİKMƏT XƏZİNƏSİ
İnsanın kamillik yolu qədim sufilər tərəfindən İlahiyə – Uca Yaradana canatma, Ona qovuşma yolu kimi baxılır. Onlara görə özündə üç başlıca cəhəti cəmləyən bu sonsuz səyahətin ən ali zirvəsinə çatan yeganə kəs Məhəmməd peyğəmbərdir. “Qanun – mənim dediklərim, Yol – əməllərim, gerçəklik – halımdır” (Məhəmməd peyğəmbər).
Qədim sufilər Məhəmməd peyğəmbəri kamilliyin ən ali zirvəsinə – Peyğəmbər Möhürü dərəcəsinə ucalan yeganə insan hesab etsələr də, ondan sonra digər qanuni peyğəmbərlərin aşkar olunmadığını təsdiq etsələr də, Uca Yaradana aparan Yolun davam etdiriləcəyinə ümid yerinin qaldığını da bildirirlər.
Böyük sufi Əziz əd-din ibn Məhəmməd Nəsəfiyə görə də bu Yolun nə əvvəli, nə sonu yoxdur:
“Əgər insan bu dünyada min il də yaşasa və bütün o min ili ömrünü özünüdərkə, zahidliyə, zikrə həsr etsə, o yenə öz biliyi və dərəcəsi müqabilində hər gün, hər dəqiqə nə isə dərk etməyə, anlamağa davam edəcək. O səbəbdən ki, Allahın Biliyinin sonu, sərhəddi yoxdur. Odur ki, kamilliyin də son həddinə yetmək – başa gələn iş deyil və kamillik əldə etdiyini düşünən kəs bunun nisbi olduğunu dərk etməlidir.
Müqəddəs Qanuna görə isə tam kamillik mövcuddur”.
Afaq Məsud
Yazının əvvəli burada: http://aydinyol.az/newsview/1332/EZIZ-ED-DIN-IBN-MEHEMMED-NESEFI
http://aydinyol.az/newsview/1332/EZIZ-ED-DIN-IBN-MEHEMMED-NESEFI
https://www.aydinyol.az/newsview/1403/EZIZ-ED-DIN-IBN-MEHEMMED-NESEFI
https://www.aydinyol.az/newsview/1435/EZIZ-ED-DIN-IBN-MEHEMMED-NESEFI
ƏZİZ ƏD-DİN İBN MƏHƏMMƏD NƏSƏFİ
ZÜBDƏT- İL HƏQAİQ
(HƏQİQƏTLƏR QAYMAĞI)
Beşinci fəsil
Geriyə dönmə səfəri barədə
Bil ki, ruh bədənindən ayrılandan sonra kamilləşər, geriyə qayıdıb Ali Dünya şüurlarına və ruhlarına qovuşar.
İnsan ruhunun kamilliyi Ali Dünyanın şüur və ruhlarıyla bağlıdı. O səbəbdən ki, Ali Dünya ruhları və şüurları saf və maariflidirlər, daim biliklərini artırmaqda, işığa can atmaqdadırlar. Bu dünyada yaşamaqda olan insanın daim bilik əldə etmək, qəlbini işıqlandıracaq saflığa və elmə sahib olmaq istəyinin səbəbi budu. Bunu anlayan və yolu tapan hər kəsin ruhu bədənindən ayrılan zaman Ali Dünya şüurları və ruhları onu öz yanına çəkər. “Müdafiə” [şəfaət] deyilənin mənası budu. O ruhlar və şüur sahibləri ki bu əlaqəni [münasibət] yaradar, ora üz tutarlar və münasib ruhlar onu özünə çəkər.
Əgər münasibət alçaq dünyanın [nəfs-e mülk] ruhları ilə yaradılarsa və müdafiə oranın mərhəməti ilə qazanılarsa, bədən bu vəziyyətdə tərk edildikdə, ruh Ay Göyünün ruhuna qovuşar. Yox əgər ruh bədənindən bu vəziyyətdə ayrılmazsa və insan bu dünyada yaşadığı müddət ərzində daha çox bilik, saflıq əldə edə bilibsə və bu bilik, saflıq o dərəcəyə yüksəlib ki, ruhu Göylər Göyünün ruhu ilə əlaqə yaradıb, Oranın mərhəmətini qazanıb və o ruh bədəndən məhz bu halda ayrılırsa, Göylər Göyü Ruhuna qovuşar.
Əvvəl və axır barədə, eləcə də qalan ruh dərəcələri barədə bildikdən sonra, onu da bil ki, insan bu dünyada ikən hansı ruhla əlaqə yaradarsa, ruhu bədəndən ayrılarkən, o ruha da qovuşar. Bu halda, bədənlərindən ayrılan ruhlar saxta yolçuluqdan qurtularlar, ali dünyaya yetişərkən, öz məkan dərəcələri üzrə məskunlaşar və yola orada davam edərlər.
Dərviş, bunu da bil ki, hər bir kəs qəlbini səy və çalışmalarla, zahidlik və zikrlə maarifləndirib işıqlandırmaqla ruhunu elə bir hala gətirib çatdıra bilər ki, bədənindən ayrılarkən ruhu Göylər Göyü Ruhuna qovuşar...
Bunu bacaran, lakin özünü zahidliklə, səy göstərib bilik qazanmaq, işıqlığa çıxmaqdan ötrü çalışmalarla yormayan kəslər əbədi olaraq, Ay göyünün altında – Cəhənnəmdə qalar, Ali Dünyaya qalxa bilməzlər. O səbəbdən ki, Ali Dünya – bilik sahiblərinin, safqəlblilərin və bakirələrin hücrəsi və məkanıdı.
Beləliklə sən bildin ki, bu dünyada bilik (ilahi bilik) və saflıq əldə etməyənlər Ali Dünyaya daxil ola bilməyəcəklər və ali dərəcələrə, ali pillələrə, yalnız səy və çalışmalarla ucalmaq mümkündü. Bilik və saflıq qazanıb Ali Dünyaya çatan kəsin məkanı, onun bu dünyada əldə etdiyi biliyin və saflığın dərəcəsindən asılıdı, o onları hansı dərəcədə əldə edərsə, məkanı o dərəcədə ucada olar.
Gördüyün kimi, müdriklik yolu ardıcıllarının qənaəti “hər bir kəsin öz məkanı var, məkanına qayıdışla dövrə qapanar, dövrə qapandıqdan sonra yüksəliş baş tutmaz” deyən şəriət ardıcıllarının qənaətindən fərqlidi.
Şəriət ardıcıllarının qənaəti o səbəbdən doğru deyil ki, onlara görə insan ruhları, bədənlər mövcud olmamışdan əvvəl, hər biri öz məkanında mövcud olub. Onlar bədənlərə enib, sonradan yenidən doğularkən, yəni bu dünyada ölərkən, hər biri öz əzəli məkanına dönərlər, daha yuxarı məkanlara qalxa bilməzlər.
Müdriklik yolu ardıcıllarına görə isə, ruhlar bədənlərəcən mövcud olmayıb. Buradan belə bir nəticə hasil olunur ki, ruhların, hər hansı bədən əldə edənəcən məkanı olmur. Yalınz bədən əldə edəndən sonra onlar məkanları öz qabiliyyətlərinə uyğun tapırlar. Və insan nə qədər qabiliyyətlidirsə, bu dünyada yaşayarkən nə qədər çox çalışıb, səy göstərirsə, məkanı da bir o qədər yüksəkdə olur.
Dərviş, bunları biləndən sonra, onu da bil ki, hər bir insanın məkanı, onun bilik səviyyəsi və əməlləri ilə müəyyənləşir.
İnsan iki növ qabiliyyətə malikdi. Bunun birincisi – insanın dörd zaman ölçüsündə hərəkət etmək qabiliyyətidi. Bu sayaq qabiliyyətlər insana nəsillikcə verilir. Buna ayrı yolla sahib olmaq mümkün deyil.
Nə isə, söhbəti uzatmayaq ki, əsas mətləbdən yayınmayaq…
Dərviş, o kəs ki, səy və çalışmalarla biliyini və qəlb saflığını o həddə çatdırıb ki, bu dünyada sağ ikən Göylər Göyü Ruhuyla əlaqə yarada bilib, bil ki, o, Məkanlar Səddini aşıb… Ümuminsanlığa aid olan Məkanlar Səddini aşan kəs, kamil insana (insan-e kamil) çevrilib və demək, kiçik dünya dövriyyəsini başa vurub. Və o kəs ki, kiçik dünya dövriyyəsini başa vurub, o, böyük dünyada (bu dünyada) Allahın Xəlifəsidi.[1]
Allahın Xəlifəsi – insanlıq üçün nadir Dərmandı. Qüdrətli İksir, Qırmızı Kükürddü... Dünyanı göstərən Cam, Kainatı əks etdirən Güzgüdü. İlkin Ruh, onun müjdəçisidi. Bəzən onlar [xəlifələr] İlkin Ruhun köməyi ilə, bəzənsə, İlkin Ruhun köməyi olmadan, Yaradanla söhbət edərlər... ruhları bədəndən ayrılarkən, Dünyalar Xaqanının yaxınında əbədi rahatlığa və səadətə qovuşar, Uca Yaradanın yaxınlarından birinə çevrilərlər.
“Seçilmişlərin Cənnəti”, “Kamillər ərazisi” deyilən yer oradır.
O Cənnətə daxil olan kəs Səadət İşığı Qovşağına – əmin-amanlığa, əbədi rahatlğa qovuşar, damla öz dəryasına qərq olar...
Cənnətin qalan səkkiz dərəcəsi kamillik əldə edə bilməyənlərin yeridi. Bunu bildin ki, Cənnət dərəcələri üzrə yer – bilik kamilliyi və qəlb saflığı dərəcəsi üzrə müəyyənləşər, kimin biliyi və saflığı nə qədər üstün olarsa, yeri bir o qədər ucada olar.
Cənnətin qalan səkkiz dərəcəsindən olmayanlar isə, əbədi iztiraba düçar olmasalar da, Cəhənnəmdən keçib, Cənnət dərəcələrinə çatsalar da, Qüdrətlinin (Yaradanla) yaxınlığında olmaqdan məhrum olarlar. Onların və nə vaxtsa Böyük Qüvvə Sahibinin yaxınında olacaqlarına ümid yoxdu. O kəslər əbədi ayrılıq odunun alovunda yana-yana qalarlar.
Müdriklik yolunun ardıcılları da bu fikirdədirlər ki, alçaq dünya – ünsürlər və mahiyyətlər dünyası, minerallar, bitkilər və heyvanlar dünyası – həyat və ölüm dünyası, Cəhənnəm və onun girdabıdır.
Ali dünya – göylər və ulduzlar, şüurlar və ruhlar dünyası, əbədi və dəyişməz dünyadı.
Bu, Cənnət və onun dərəcələri barədə.
Və bil ki, insan öz həyatı boyu biliyi və qəlb saflığının dərəcəsi üzrə yüksəldikcə, Cənnət dərəcəsi yüksəkldiyi kimi, nə qədər nadan və naqis olarsa, bir o qədər Cəhənnəm girdabının dərinliyinə enər.
Bir qismin fikrinə görə Ali Dünyaya qalxmağa qüdrəti çatmayıb, Ay Göyünün altında məskunlaşan ruhlar səy göstərib ayrı bədənlər əldə edə bilərlər ki, kamillik qazanıb, bu dünyada törətdikləri cinayətlərin, günahların cəzasından azad olsunlar. Digər qismin dediyinə görə isə, ruh o səbəbdən heç bir vaxt ayrı bədən əldə edə bilməz ki, hər bədənin öz ruhu var və bir ruh iki bədənə sahib ola bilməz. Odu ki, Ay Göyünün altında məskunlaşan ruhlar orada, əbədi olaraq bədənsiz qalmağa davam edərlər.
Bəziləri isə deyirlər ki, Ay Göyünün altında məskunlaşan ruhlar mahiyyət etibarilə cinlərdir. Bunu deyənlər, əsasən, müdriklik yolunun ardıcıllarıdır ki, onları iç dünyan [batin] yolçuları adlandırarlar...
ardı var…
[1] Xəlifə - təmsilçi
