Söz adamlarının həyatında ailələrinin, xüsusən də xanımlarının müstəsna yeri var. Həmin qadınlardan bəziləri həyat yoldaşlarının şəxsi mühasibi, köməkçisi, stenoqrafçısı, katibəsi, hətta redaktoru kimi onların ədəbi yaradıcılığında da mühüm rol oynayıblar...
Anna Qriqoryevna Dostoyevskaya
Fyodor Dostoyevski həyat yoldaşına məktubunda belə yazırdı:
“Əziz mələyim Anna! Qarşında diz çökür, sənə sitayiş edir və ayaqlarını öpürəm. Əziz dostum, on il səni sevdim, bəzən mübahisələr etsək də, sözümüz çəp gəlsə də, yenə səni ölənə qədər sevdim”.
Onların tale yolları birləşəndə Annanın 20, Fyodor Dostoyevskinin 40 yaşı vardı. Bu sevgi işgüzar münasibətlər zəminində yaranmışdı. İlk əvvəl Anna dahi yazıçının stenoqrafçısı kimi çalışırdı. Sonralar birgə yaşadıqları dövrdə Anna evi idarə edir, ailə büdcəsini müəyyənləşdirir, bununla bərabər, yazıçıya yaradıcılıq işlərində də kömək etməkdən yorulmurdu. Belə ki, Anna korrektədən sonra yazıları bir də oxuyur, stenoqrafçılıq işinə davam edir, həmçinin ərinin kitablarının nəşri və satışı ilə məşğul olurdu. Yeri gəlmişkən, Dostoyevskinin qumarı tərgitməsində də Annanın təsiri az olmayıb.
Sofiya Andreyevna Tolstaya
Onların evliliyi təxminən yarım əsr davam edib. Bütün bu müddət ərzində Sofiya Andreyevna həmişə ərinin – Lev Tolstoyun yanında olaraq Yasnaya Polyanadan kənara çıxmayıb. Sofiya ömrü boyu ərinin qeydinə qalıb, ona yaradıcılıq işlərində kömək edib, çoxuşaqlı ailəsinin qayğılarına qatlaşıb. Onların 13 övladı olub.
Sofiya Andreyevna xatirələrində yazırdı: “Mən bütün günü uşaqların dərsi, sağlamlığı, ərimin əhvalı, borclar, Samara malikanəsinin satılması və başqa şeylər haqqında düşünürdüm “Kreyser sonatası”nın yeni nəşri, 13-cü cildin korrektəsi, Mişanın gecə köynəkləri, yataq ağları, Andryuşanın çəkmələri, sığorta və sair və ilaxır... Bütün bunlar mənim üzərimə düşən işlər idi”.
Lev Tolstoy onun nəzərində ən ideal qadın olan xanımından 16 yaş böyük idi.
Yelena Sergeyevna Bulqakova
Bu izdivac həm Mixail Bulqakov, həm də Yelenanın həyatında üçüncü nikah idi. Bulqakov xanımını çox sevirdi: “Mən yalnız bir qadını – Yelena Nürenberqi sevmişəm”, – deyirdi.
Yelena Mixail Bulqakovun həyat yoldaşı olmaqla yanaşı, həm də ilham pərisi idi. Yazıçının ölümündən sonra məhz həyat yoldaşının səyi nəticəsində Bulqakovun arxivi qorunub-saxlanıldı və sonralar bütün dünyaya tanıdıldı. “Master və Marqarita”nın nəşri də məhz Yelenanın fədakarlığı nəticəsində ərsəyə gələrək işıq üzü gördü. Yeri gəlmişkən, belə bir fikir var ki, Marqarita obrazı məhz Yelenanın prototipidir.
Vera Yevseyevna Nabokova
Vera Vladimir Nabokovun həm katibəsi, həm redaktoru, həm tərcüməçisi, həm də məsləhətçisi olub. Məlum olduğu kimi, “Lolita”nın əlyazmasını da məhz Vera xilas edib. Vera həmişə ərinin yanında idi – hətta yazıçı universitetdə mühazirə oxuyanda və imtahan götürəndə də həyat yoldaşı onunla birlikdə olurdu. Onlar haqqında çoxlu söz-söhbət gəzirdi. Hətta deyirdilər ki, Nabokovun romanlarını özü yox, arvadı yazır.
Evliliklərinin ilk günlərində yazıçı yarızarafat-yarıciddi, bacarmadığı və heç vaxt öyrənə bilməyəcəyi işlərin siyahısını tərtib etmişdi. Bu siyahıya maşın sürmək, makinada yazmaq, oxucularla ünsiyyət qurmaq kimi işlər daxil idi. Ancaq hər zarafatda bir həqiqət payı var. Sonralar məlum oldu ki, yazıçının siyahıda qeyd etdiyi həmin işlərin hamısının öhdəsindən Vera gəlirmiş.
Nabokov deyirdi ki, Vera olmasaydı, o, bir roman da yaza bilməzdi. Məktublarının birində yazıçı xanımı haqqında belə deyirdi: “Səni sonsuz dərəcədə sevirəm! Sənin xəttin yerişinə, səsin sübh şəfəqinə bənzəyir…”
Nadejda Yakovlevna Mandelştam
Xanımı şairi bir dəqiqə də tək qoymurdu. Osip Mandelştamın ölümündən sonra Nadejda Mandelştam uzun illər hər gün həbs olunmaq qorxusu ilə yaşadı. O, ərinin arxivini qoruyub-saxlamağa çalışırdı, ancaq o vaxt bu, təhlükəli olduğundan Nadejda bu yazıları həm də əzbərləyirdi.
Nadejda Yakovlevna ədəbiyyat tarixinə yalnız O.Mandelştamın həyat yoldaşı kimi deyil, həm də istedadlı memuar yazarı kimi daxil olub.
Vera Muromtseva – Bunina
Vera yarım əsr İvan Buninlə birlikdə olub. Vera yazıçının sadiq, təmkinli həyat yoldaşı idi. O, illərlə ərinin eşq romanlarına, əyləncələrinə dözməli olmuşdu. Bəli, Buninin həyatında çox qadın var idi. Bununla belə, Vera heç vaxt əri ilə münasibətlərə son qoymayıb. Yazıçı Yanovski onun haqqında belə deyirdi:
“Vera ərinin Sibirdə, mədənlərdə, yaxud Monte-Karloda, Stokholmda yaşamasının fərqinə varmadan, özünü təmənnasız qurban verən müqəddəs rus qadını idi”.
Vera tərcüməçi və memuar müəllifi idi. Yazıçının ölümündən sonra o, “Buninin həyatı” və “Yaddaşla söhbət” adlı xatirə kitabları yazıb.
Zinaida Nikolayevna Gippius
Dmitri Merejkovski və Zinaida Gippius: XIX əsrin sonlarından XX əsrin əvvəllərinədək olan rus ədəbiyyatını bu parlaq cütlüksüz təsəvvür etmək mümkün deyil. Əksər yazıçı xanımlarından fərqli olaraq Gippius həyat yoldaşı qədər məşhur şəxsiyyət olub. Oxşar peşələrə və ortaq maraqlara malik cütlüklərdən biri (əsasən də qadın) özünü və istedadını çox vaxt həyat, tale yolundakı tərəf-müqabilinə və onun uğurlarına qurban versə də, bu ailə öz xüsusi qanunları və həyata baxışları ilə seçilib.
