Çingiz Ələkbərzadə

(1936-1999)

Yazıçı, publisist. Azərbaycan Dövlət Universitetinin Filologiya fakültəsini bitirib. “Azərbaycanfılm” kinostudiyasında ssenarist, “Kirpi” satirik jurnalında ədəbi işçi, Azərbaycan Dövlət Televiziya və Radio Verilişləri Komitəsində müxbir vəzifələrində çalışıb. Bədii yaradıcılığa tələbəlik dövründə qələmə aldığı “Kökəlməyin sirri” adlı hekayə ilə başlayıb. “Yarpaqlar töküləndə”, “Güllələr dənizdə sönür”, “Qızıl yəhərli at”, “Çılpaqlı”, “Vulkan”, “Öndən”, “Qumarbaz”, “Türmə mənim ahımdı” kimi onlarla nəsr kitabının, povest və romanların müəllifidir. Əsərləri bir çox dillərə tərcümə edilib. Ssenarisi əsasında “Vulkana doğru” filmi çəkilib.

Altıncı sim

Vətəndaş sərnişinlər, qayışları bağlayın, təyyarə lazımi yük- səkliyə  qalxmayınca  papiros  çəkmək  olmaz. Stüardessa marşrut, ekipaj və reys barədə məlumat verdi.

“TU-114” nəhəng motorlarının yeknəsəq səsini sərnişinlərin beynində sınıq val kimi oxutmağa başlayanda pəncərələrdən içəri gün düşdü. Kimsə ucadan “şükür” dedi və günəş üçün darıxan sərnişinlər pəncərələrə sarı boylandılar.

On gün idi ki, Kislovodsk günəş üzünə həsrət idi. Elə vaxt olmurdu ki, şəhərin tavanından asılan bulud onun yaşıl mənzərəsini yağışa “qonaq” eləməsin və bu “qonaqlıq”, demək olar ki, hamının ürəyini vurmuşdu. Yerlilərin də, istirahət edənlərin də.

Pəncərə ağzında əyləşən, əynində hava rəngli dakrondan kostyumu  olan  cərrahı  günəş  maraqlandırmırdı.  Çiynində,  boyun-boğazında rəqs edən günəş şüaları onun üçün payız milçəyi kimi bir şey idi. Cərrah razı idi ki, bundan sonra da keçirəcəyi günlərin hamısı yağışlı olsun. Ancaq onun istirahətini pozub geri çağırmayaydılar. Cərrah yağışlı, azad günləri, yəqin ki, uzun müddət yadından çıxarmayacaqdı. Hələ srağagün, dünən, beş saat əvvəl həyat nə qədər gözəl idi, cərrah yenicə ayaq açıb gəzən körpə kimi sevinirdi. O, çətirini tutub yağışın səsinə qulaq asa-asa parkın çal-çarpaz cığırları ilə addımlayır, tez-tez burnunu çəkir, çiçəklərin yuyulmuş ətrini axtara-axtara “Xram vozduxa” qalxır, ya qayıdıb “Zamok”a gedir, ya da “Mayskaya polyana” adlanan yamaclığa üz qoyurdu. Yağışın çətirdə oxutdurduğu mahnılar da cərrahla birgə gəzirdi.

Cərrahın böyründəki eynəkli arıq qadın tez-tez əyilib özündən qabaqda əyləşən ortaboylu kök arvada nəsə pıçıldayır, başını qaldırıb cərraha baxır, öz-özünə deyinirdi: “Pah atonnan, az qalmışdı o boyda bina yerli-dibli kökündən qopa”. Cərrahın eşitdiyinə görə, şəhərin ortasıyla gedən selin bir qolu Narzan vannasının anbarına axıb, anbarda isə karbit olub. Həmin gün səhər adamları yuxudan bərk gurultu oyatdı, bu səsdən döşəmə titrədi, pəncərə şüşələri silkələndi. Vannanın partlama xəbəri ildırım sürətiylə ölkəyə yayıldı. Kislovodskda qohumu, dostu, tanışı istirahət edənlər şəhəri telefon, teleqraf, məktub “atəşinə” tuturdular. Və eşidəndə ki, ancaq bircə otaq partlayıb, hadisə zamanı vannada heç kim olmayıb, adamlar sevindilər, bir-birlərini təbrik etdilər.

Sonra buludlar nəfəsini dərdi, istirahət edənlər şəhərə tökülüşüb, küçələrin kimsəsizliyini yağışın əlindən aldılar. Cərraha teleqram gələndə günəşin barmaqları bulud köynəyinin bircə düyməsini aça bilmişdi və açıq yerdən şam meşəsinə elə bil projektor düşmüşdü. Teleqramda cərrahın gözünə birinci sataşan arvadının imzası oldu.

Onun əvəzinə başqa ər olsaydı, düşünə bilərdi ki, yəqin, arvadı vanna əhvalatını eşidib narahat olub. Cərrah ürəyində gülmək istəyəndə sanki teleqramdan çopur burunlu, kirpiksiz gözlü, yekə bir sifət çıxıb, əzim-əzim əzildi, qırım-qırım qırışdı. Cərrahın qulağına səs gəldi: “Ölürəm, ə-ə ölürəm, sən orda kef çəkirsən, mən ölürəm”.

Cərrah çamadanını götürüb aerodroma getmək üçün küçəyə çıxanda yağış təzədən başladı. Çətir bu dəfə nəğmə oxumadı. İri damlalar qara parçada təbil səsi çıxardılar. Və cərraha elə gəldi ki, ardı-arası kəsilməyən təbil sədaları altında onu edam etməyə aparırlar. Stüardessanın payladığı cövhərli konfetdən cərrah götürmədi.

Eynəkli qadın konfeti kağızdan açıb, sormaq əvəzinə onu xartaxartla yeməyə başladı. Sonra üç-dörd dəfə asqırıb geriyə çevrildi. Yan-yörəsinə baxıb qabağa əyildi, az qala burnunu kök arvadın qulağına dayadı. Kök arvad geriyə dönüb qəti etiraz etdi:

–Yox, yox, adam-zad olmayıb.

– A... necə olmayıb? Vannalar mənim qulağımın dibində partlayıb. Evimizlə oranın arası heç yüz addım olmazdı.

Cərrah söhbətin axırına fikir vermədi. O, pencəyinin cibindəki teleqramı çıxarıb bir də nəzər saldı. Cərrahın qaynı, yəni arvadının qardaşı Pərviz ölürdü. Onun köhnə xəstəliyinin təzə sancısı tutmuşdu. İynələr, dərmanlar bu adamın uzun illərdən bəri özündə gəzdirdiyi xəstəliyi (öd kisəsində daş vardı) müvəqqəti qılaflaya bilərdi və bu qılaf gec-tez partlamalı idi. Arvadının yazdığına görə, qardaşını təcili operasiya eləmək lazım idi. Bəs kim etməli idi bu operasiyanı? Əlbəttə, cərrah. Yəni o. Onun özü. Çünki Pərvizin ondan başqa, heç kimə etibarı yox idi. Pərvizin fikrinə görə, son vaxtlar cavan-cavan həkimlərin etdiyi adi-adi operasiyalardan böyük-böyük adamlar ölürdü. Cərrahın gözü yenidən teleqrama sataşdı: “Qardaşım ölür, ölür... qardaşım...” və bu dəfə elə bil teleqramdan tüklü bir sinə çıxıb, fasiləsiz qalxıb-enməyə başladı. Sinə qalxıb-endikcə uzun, sarı tüklərin arası ilə soyuq tər damlaları kürəcik kimi oyan-buyana diyirlənirdi. Elə bil zəlzələ olmuşdu. Cərrahın rəhbərlik etdiyi böyük xəstəxana bu zəlzələnin gücündən laxlayır, əlli kvadratmetrlik kabinetinin parket döşəməsi ayaqları altında sürüşürdü.

Cərrah teleqramla alnının tərini silib, tüklü sinəni gözünün qarşı- sından uzaqlaşdırmaq üçün pəncərədən bayıra baxdı. Yox, sinə elə bil onu hipnoz eləmişdi. O, cərrahın baxışlarını oğurlayıb “mənə bax” deyirdi. “Mənə bax, gör mən nə çəkirəm”.

İyirmi ilə yaxın idi ki, cərrah bu sinəni tanıyırdı. Nəinki sinəni, bu sinəyə məxsus olan gövdəni, başı, ayağı, bir sözlə, bütün bədəni tanıyırdı. Bədənin daxilinə gəldikdə isə cərrah onu yeddi simli musiqi alətinə oxşadırdı. Cərrahın fikrincə, öd kisəsindəki daş bu simləri çala biləcək yeganə mizrab idi. Və cərrah həmin daşla iyirmi ilə yaxın idi ki, dostluq edirdi.

İyirmi il böyük vaxtdır. Bu müddət ərzində cərrah daş mizrabı yalnız bir simə toxundurmamışdı. Bu, altıncı sim idi. Cərrah onun adını da bilmirdi. Qalan simləri yaxşı tanıyırdı. Hətta simlərin bəzilərinə ad da vermişdi. Məsələn: birincisinə “tərif”, yeddincisinə “ölüm”.

Pərviz tərifi gözəl bir qadın kimi sevirdi. Tərif həmişə hər yerdə hava kimi onun başının üstə olurdu. Pərviz onu su əvəzinə stəkanına süzüb içir, yatanda isə bu gözəl məxluqu bərk-bərk qucaqlayırdı. Ancaq o, beyninin, qulağının və mədəsinin tərif tutumunun ölçüsünü bilmirdi. Onu bilirdi ki, sağ böyründə Qarqantua ağızlı bir baş gəzdirir. Bilmirdi ki, bu ağız dünyanın tərif ağaclarında yetişən meyvələri çeynəməmiş udmağa hazırdır.

Cərrahın yadına Pərvizin ünvanına dediyi birinci tərif düşdü. Bu, o vaxtlar idi ki, Tibb İnstitutunda oxuyanlar müharibəyə getməyə hazırlaşırdılar. Pərvizin bacısı cərrahla bir sinifdə oxuyurdu. Bütün institut bu incəsəsli, qəşəng, nərmə-nazik qıza həsədlə baxırdı. Baxanlardan biri də cərrah idi. O, öz çalışqanlığı, biliyi və ciddiliyi ilə o birilərindən fərqlənirdi. Bu arıq, uzun, pencəyi yamaqlı oğlan başqaları kimi qızı göz dustağı eləmirdi, hətta özünü elə aparırdı ki, guya onu görmür, yaxud görür, ancaq məhəl qoymur. Bir dəfə qız evlərindən ağ çörək gətirib sinifdə yoldaşlarının arasında bölüşdürəndə, cərrah udqunmağını zorla saxlayıb, ona uzanmış əlin sahibinə “istəmirəm” – dedi, “toxam”.

Uşaqlar müharibəyə yola düşən günü institutun akt salonunda keçirilən yığıncaqda Pərviz gənclərin qarşısında çıxış etdi və sözünü Səməd Vurğunun iki misrası ilə tamamladı:

 

“Bilsin ana torpaq, eşitsin Vətən,

Müsəlləh əsgərəm mən də bu gündən”.

 

Müharibəyə gedənlər adından cərrah danışdı. O, nitqində Pərvizin atasının adını çəkdi. Onun vaxtilə əks-inqilabçılarla qəhrəmancasına vuruşmasından söhbət açdı. Nəhayət, fikrini yekunlaşdırdı. “Biz də onlar kimi, onun kimi vuruşmalıyıq”.

Həmin günün axşamı qızlar əsgərləri ötürmək üçün vağzala gəl- mişdilər. Pərvizin bacısı da onların arasında idi. O, cərrahla üzbəüz dayanıb, başını aşağı salmışdı. Vağzalda iynə atsan, yerə düşməzdi.

– Gedirsən?

– Gedirəm.

– Sənin səhərki danışığın qardaşımın çox xoşuna gəldi.

– Sənin necə?

– Mənim də.

– Əgər qalmaq istəyirsənsə, mən qardaşımla danışım, səni saxlasın.

– Yox, sağ ol, gedirəm.

– Heç bilmirəm, sənə nə deyim. O qədər söz var ki...

– Gəlməyin min sözə dəyər.

Qızların hönkürtüsü qatarın fit səsinə qarışanda Pərvizin bacısı əl çantasından öz şəklini çıxardıb, cərraha uzatdı.

Cərrah tələsik, onu-bunu itələyə-itələyə çamadanını qoyduğu yerə getdi. Ordan qəzetə bükülü şəklini gətirib, Pərvizin bacısına uzatdı.

– Evdə açarsan...

Təyyarə hava boşluğuna düşüb-çıxanda cərrah fikirdən ayıldı və gördü ki, eynəkli ilə kök arvad möhkəm mübahisə edirlər. Hətta arxadakı erməni arvadı da onlara qoşulub. Eynəkli qadın cərrahın nəzərlərini üzündə hiss edəndə mübahisəyə ara verdi.

Yeddinci və axırıncı simin adı “ölüm” idi. Yəni daş. Cərrah bu daşı kəşf edəndən sonra Pərvizlə söhbətini xatırladı.

– Operasiya   etməliyəm.

Pərvizin rəngi ağardı:

– Başqa müalicə üsulu yoxdurmu?

– Var. Ancaq müvəqqətidir. Operasiya isə birdəfəlik...

Pərviz əsəbi halda onun sözünü kəsdi:

– Öldürər.

– Sağaldar.

– Mən ölümdən qorxmuram. Ancaq fikirləşəndə ki, adamlara hələ lazımam, ölmək istəmirəm.

Bəlkə də, cərrah buna inanardı. Ancaq daşı əritmək üçün hər dəfə iynəni Pərvizin kürəyinə yaxınlaşdıranda bu tüklü kürəyin necə titrədiyini, puçur-puçur tər tökdüyünü görürdü. Əgər cərrah Pərvizin bütün simlərinə ad vermiş olsaydı, növbəti simin adı “qorxaqlıq” olardı. Pərvizin elə bir ezamiyyəti, məzuniyyəti olmazdı ki, cərrahı özü ilə aparmasın. “Birdən sancım tutar, yolda ölüb elərəm”.

Cərrahın heç yadından çıxmaz. Bir dəfə Pərvizlə Azərbaycanın gözəl, mənzərəli bir rayonunda ezamiyyətdə olarkən onları bağlı-bağatlı bir evə qonaq apardılar. Axşam idi. Qurbağaların, cırcıramaların səsi bir-birinə qarışmışdı. Qonaqlar eyvanda əyləşib yeyib-içməklə məşğul olduqları vaxt Pərviz əyilib cərrahın qulağına pıçıldadı:

– Mənim atam uzun müddət bu rayonda qaçaqlarla vuruşub. Dün- yanın işini bilmək olmaz. Başa düşürsən, nə deyirəm? Yəni burada bizi istəməyənlər də tapılar.

Cərrah başını tərpətdi. Pərviz stəkanındakı bulaq suyundan bir qurtum içib, davam etdi:

– Dediyim budur ki, ehmalca dur, get bağın ayağına, barının yanından mən oturduğum yerə bax, əgər ağaclar arasından görünsəm, xəbər elə yerimi dəyişim.

...Təzə pomidor, xiyar iyi təyyarəyə yayılanda sərnişinlərin çoxunun ağzı sulandı. Cərrah gözaltı eynəkli qadının dizinin üstündəki qəzet süfrəyə baxıb udqunanda qadın dilləndi:

– Buyurun, qardaş, utanmayın. Götürün. Xalis vitamindi. Cərrah təşəkkür edib əlini süfrəyə uzatdı. Birdən motor danışıqlara nöqtə qoydu. Sonra eynəkli qadın sükutu motorun əlindən aldı. O, ağzındakını çeynəyə-çeynəyə kök arvada dedi:

– İnanmırsan, qonşundan soruş.

Kök arvad böyründəki sarışın oğlana nəsə dedi. Oğlan çiyinlərini çəkdi. Arvad geri çevrildi.

– Bu heç partlayışı eşitməyib. Erməni qadın arxadan dilləndi:

– Niyə mübahisə edirsiz? Vannalar partlayanda, deyirlər, içəridə bir arvad olub.

Eynəkli arvad qələbə çalmış adamlar kimi səsini qaldırdı:

– Eşitdiz? – Sonra üzünü cərraha döndərdi: – Dəli oluram də.

Cərrah maraqlandı:

– Niyə?

– Bahadır Süleymanoviç bizi belə öyrətməyib. Dediyim qanundur. Vəssalam! Sözüm təsdiq olunmayanda əsəblərim məni gicitkən kimi dalayır.

– Harda işləyirsiz ki?

– Nazirlikdə katibəyəm. Bilirsiz, Bahadır Süleymanoviçin dediyini qaytarmaq olmaz. Biz də onun kimiyik. Adam var, onun qəbuluna düşmək üçün mənim yanıma gəlir. Bircə kəlmə deyirəm: gözləyin, vəssalam! O gözləməklə dörd-beş saat gözləyir. Bahadır Süleymanoviç bizi belə tərbiyə edib. İndi bunlar – o, əlini havada yellətdi – mənimlə mübahisəyə başlayıblar.

Cərrah Pərvizin rəhbərlik etdiyi idarəni xatırladı. Pərvizin görkəmi, əzəməti, üzünün cizgiləri və istədiyi vaxt bu cizgilərə verə bildiyi ifadə, onun ağır, bahalı mebelli kabinetinə girmək istəyənləri bir ürək də başqasından borc almağa məcbur edirdi. Onun idarəsində işləyənlərin çoxusu özünü rəisə oxşatmağa çalışırdı. Hətta bəziləri ayaqqabısını, kostyumunu Pərvizinki rəngdə geyirdi. Bu, təsir idi. Əgər cərrah istəsəydi, Pərvizin növbəti simlərinin birinə “təsir” adı verərdi. Pərvizin işçiləri, demək olar ki, bir-birlərinə oxşayırdılar. Sanki yarı bölünmüş alma idilər. Danışıq tərzi, davranış, yeriş, oturuş... Pərviz özünün xasiyyətini sanki şprisə doldurub, işçilərinin beyninə, ürəyinə yeritmişdi. Deməli, Pərviz öləndən sonra hələ uzun müddət yaşayacaqdı.

Cərrahı fikirdən isti ayırdı, onun kürəyi su içində idi. Arxadan kimsə papiros çəkib, elə bil qəsdən tüstünü ona tərəf üfürdü. Eynəkli qadınla kök arvad dil-boğaza qoymurdu. Cərrah alnını sərinlətmək üçün başını pəncərənin şüşəsinə söykədi. O, baxışlarını göyün süd dənizində itirib, Pərvizin o biri simləri haqqında düşünmək istəyəndə, sanki dənizdən qara bir adam çıxıb cərraha yaxınlaşdı. Onun qoltuğunda toz basmış qovluq vardı. Dəniz adamı qovluğu açıb, cərraha bir şəkil göstərdi:

“Tanıyırsanmı bu şəkli?”

Cərrah başını tərpətdi.

“Al bu şəklə bax, otuz il əvvəl çəkdirmisən. İnstitutun ikinci kursunda oxuyurdun. Hələ əsgərliyə getməmişdin. Görürsənmi, cinindən cindarlar hürkür, sifətində bir tikə ət yoxdur. Pencəyin yamaq-yamaq, ayaqqabın ağzını açıb adamı udmaq istəyir”.

Cərrah yenə fikrə getdi.

“Sən bu şəkli Pərvizin bacısına müharibəyə gedən günü vermişdin. Qayıdandan sonra dəfələrlə həmin şəkli ondan geri almaq istədin. Ancaq ürək eləmədin. Pərvizin bacısı ilə sən müəllimlər otağının qarşısında rastlaşdın. Əsgər paltarında səni tanımayıb, ötmək istəyəndə adını çağırdın.

– Sənsən?..

– Mənəm...

O, əlini sənə uzadanda jurnal sürüşüb qoltuğundan yerə düşdü, əlləriniz bir-birini buraxmadı. Tələbələrdən biri jurnalı götürüb Pərvizin bacısına uzatdı. Sən Pərvizin bacısının tələbəsi oldun, dərsə gəldiyinin dördüncü günü eşitdin ki, Pərvizin bacısının əri var. Və bu ər üç aya yaxındır ki, müharibədən qayıdıb. Özü də ürəyinin başında güllə gəzdirir. Əgər operasiya edilməsə, güllə hərəkət edə-edə ürəyə dəyə bilər. Bunu eşidəndən sonra Pərvizin bacısının gözünə baxa bilmədin. O isə heç nə olmamış kimi səninlə söhbət edir, ərinin səhhətindən danışırdı.

Pərvizin bacısının əri operasiyadan çıxmadı. Sən beşinci kursa keçəndən sonra onlara ayaq açdın. Ayaq açdığın gün Pərvizin bacısı ona yadigar verdiyin həmin şəkli sənə göstərdi. İndi bu şəkli sən evinin ümumi albomundan götürüb gizlətmisən. Albom deyəndə, bilirəm, ürəyin ağrıyacaq. Çünki ora yalnız arvadının və arvad qohumlarının əksləri yapışdırılıb. Sən bir vaxtlar həmin adamların simasında öz doğma atanı, ananı görür, təsəlli tapırdın.

Bu şəkli sən o vaxt dəfn etdin ki, arvadın onu evin ümumi albomuna yapışdırmadı. Yadından çıxıbsa, xatırlada bilərəm. Dedi ki:

– Bilirsən, o gün bacım sənin bu şəklini görəndə dəhşətə gəldi. İncimə, əzizim, fikir versən, görərsən ki, burda sənin adicə şəklin yox, həm də yoxsulluğun, aclığın böyüdülüb, gəl bunu albomdan çıxaraq, sənin təzə şəkillərindən birini böyüdüb divara vuraq.

Sən yenə etiraz eləmədin.

Sizin altıotaqlı mənzilinizin divarlarından Pərvizin cürbəcür görkəmdə böyüdülmüş şəkilləri asılmışdı. Altıncı otağa isə sənin şəklini vurdular.

Bir gün arvadın dedi:

– Səni adam edib, el içinə çıxartdım. Axı sən kim idin? Mən olmasaydım, Allah bilir, sorağın hansı kənddən gəlirdi. Səninlə qurtaranların çoxunun dalından itələdilər ağcaqanadlarla mübarizə eləməyə. İndi adam olmusan. Özün də yadından çıxartma, sən məndən çox qardaşıma lazımsan.

Dəniz adamı cərrahın qolundan yapışıb otaqları gəzdirdi. Axırıncı otağın qapısını açdılar. Bu otaq sumağı rəngdə idi. Divardakı lüt qadın portretinin altında bir-birindən beş addım aralı iki çarpayı qoyulmuşdu. Çarpayıların hər birinin baş tərəfindəki sumağı rəngli tumbaların birinin üstündə cürbəcür rənglər, boyalar, ətir şüşələri, pudralar, o birində isə ürək və yuxu dərmanları var idi. Bu çarpayılar əvvəlcədən tərtib edilmiş cədvəl üzrə birləşirdilər. Düzünü desək çarpayılar öz yerində qalırdı, birləşən onların sahibləri idi. Cədvəli Pərvizin bacısı tutmuşdu və onu heç bir qüvvə poza bilməzdi. Cərrahın arvadı işdən sonrakı saatlarının çoxunu qardaşı, bacısı, qohum-əqrəbasıgildə keçirər, bəzən heç evə gəlməzdi. Cərrah öz çarpayısında uzanıb bir müddət gözünü arvadının çarpayısına dikər, sonra gecəyarıya qədər min dəfə sağa-sola çevrilər və yuxu dərmanı atandan sonra yatardı.

Cərrah alnını şüşədən çəkib, baxışlarını ağ dənizdən yığışdırmaq istəyəndə qulağına dəniz adamının səsi gəldi:

“Altıncı sim, altıncı sim, altıncı sim...”

– Bu nə deməkdir, necə yəni altıncı sim?

“Altıncı sim, cərrah, yəni sən... altıncı sim”. Deməli, Pərvizin daxilindəki altıncı sim cərrah imiş və guya cərrah iyirmi ildə onun adını bilmirmiş.

Dəniz adamı güldü: “Çox yaxşı bilirdin. Ancaq qorxurdun mizrabı ona toxundurmağa, ehtiyat edirdin ki, birdən bu simin sədaları sənin daxilindəkiləri aşkara çıxarar, deyər hanı inəyini satıb səni oxumağa göndərən atan? O, hansı cəbhədə öldü? Hanı səni böyüdə-böyüdə “çiynində gora gedim” – deyən anan? Onun qəbri hardadır? Kimlər onu dəfn elədi? Axı nə vaxta qədər kölə olacaqsan? Məgər sənin sərbəst düşünüb, sərbəst gəzməyə ixtiyarın yoxdur? Pərvizlə iyirmiillik qohumluğunda sənə birinci dəfə idi ki, otuz gün azadlıq verilmişdi, sən yenicə ayaq açmış uşaq kimi sevinirdin. Bu otuzun onunu leysan yağışları döyəcləsə də, sən çox şeyi unutmuşdun. Azadlıq sənə hər şeyi öz rəngində, öz qoxusunda göstərirdi. Təbiəti də, insanları da. Əgər teleqram almasaydın, Teberdaya gedəcək, Qaraçayskidən keçərkən sol tərəfdə, yaşıl yamacın qurtaracağında, dağların başlanğıcında salınmış “Kosmos” pavilyonuna girib, tacik aşpazının bişirdiyi mantılardan ləzzətlə yeyəcəkdin. Hələ bir qalın stəkan araq da içəcəkdin. Teberdanı gəzib Donbay çayının köpüklənən sularına baxacaq, Farel gölündə çiməcək, heç olmasa, üç gün çadırda yatacaqdın. Gecələr çadırın damını döyəcləyən yağışın səsinə qulaq asa-asa özünü dünyanın ən xoşbəxt adamı sayacaqdın. Əgər bu teleqram olmasaydı və bu teleqramdan çopur sifətli, kirpiksiz gözlü, yekəburunlu bir adam çıxıb bağıra-bağıra: “Vicdansız, sən orda kef edirsən, mən burda ölürəm” deməsəydi, fasiləsiz qalxıb-enən tüklü sinə, bu sinə üstündə qurulmuş əlli kvadratmetrlik kabinetin dağılmaq təhlükəsi olmasaydı, bəlkə də, otuz gün azadlıq səni on il cavanlaşdıracaqdı”.

– Bəsdir! – Cərrah öz səsindən diksindi. Eynəkli arvad sözü özünə götürüb tələsik cavab verdi:

– A, necə bəsdir? Ölmüşdü Minayə ki, uşaq-muşaq onun “hə”sinə yox deyə!

Sən demə, eynəkli qadın kök arvadla bərkdən-bərkdən danışırmış. Eynəkli deyirdi ki, partlayan vannalarda guya adam olub. Arxadakı erməni qadını da kök arvada qoşulub etiraz edirdilər. Bu söhbətə əlavə dörd-beş adam da qoşulmuşdu. Əlbəttə, cərrah eynəklinin dediklərini eşitmədi. Onun “bəsdir”ini dəniz adamı cavabsız qoydu.

Sonra qara adam ağ dənizdə batdı. Cərrah dəsmalını çıxarıb üz- gözünün, boyun-boğazının tərini siləndə sanki Pərvizin səsini eşitdi. Bu səs zarıya-zarıya, yalvara-yalvara deyirdi: “Məni operasiya eləmə. Özün bilirsən ki, səni görəndə ağrımın yarısı keçir. Elə bil daş zəhrimar da sənsiz darıxır. İstəyir ki, həmişə yanımda olasan. Biz bir-birimizə öyrəşmişik, doktor. Razıyam, qalan ömrümü də birtəhər iynələrlə keçirim, məni operasiya eləmə, doktor”.

Bu vaxt cərrah kiminsə əlini çiynində hiss edib diksindi. Eynəkli qadın idi. Qadın yalvarıcı səslə soruşdu:

– Qardaş, xahiş edirəm, qurban olum, bəlkə, siz deyəsiz, vannalar partlayanda içəridə adam olub, ya olmayıb?

Cərrah başını tərpətdi:

– Olub... olub...

Kök arvad çevrilib tərs-tərs cərraha baxanda stüardessanın səsi eşidildi:

– Vətəndaş sərnişinlər, papiroslarınızı söndürün, qayışlarınızı bərkidin...