Məmməd Araz

(1933-2004)

Xalq şairi, Əməkdar mədəniyyət işçisi. “Ulduz” jurnalının məsul katibi, “Ədəbiyyat və incəsənət” qəzetinin baş redaktor müavini vəzifələrində çalışıb. Uzun müddət Azərbaycan Yazıçılar İttifaqının poeziya bölməsinə rəhbərlik edib. 1974-cü ildən ömrünün sonuna kimi “Azərbaycan təbiəti” jurnalının baş redaktoru işləyib. “Sevgi nəğməsi”, “Araz axır”, “Mən səni taparam”, “Anamdan yadigar nəğmələr”, “Ömür karvanı”, “Oxucuya məktub”, “Qayalara yazılan səs”, “Yol ayrıcında söhbət” kimi iyirmidən artıq şeir kitabının müəllifidir. A.S.Puşkinin, M.Y.Lermontovun, Y.Yevtuşenkonun, M.Svetlovun əsərlərini dilimizə çevirib.

 

Məndən ötdü, qardaşıma dəydi

Ey daşlaşan, torpaqlaşan,

ulu babam!

Bu günümdən dünənimə uzaqlaşan

ulu babam!

Küləkləşən, dumanlaşan ruhumla sən

Ayağa dur, səninləyəm!

Səs getməyən,

əl yetməyən

Qədim tarix dərəsindən

Səs ver mənim səsimə sən!

Sənə gələn, səndən ötən

Nəydi belə? –

Səndən ötüb qardaşına dəydi belə?

Bununlamı neçə dəfə

Ata-oğul, qardaş hissi haçalandı,

Bir şəhərin

Beş qardaşın xanlığına parçalandı?

O zamanmı bitdi bizim

dilimizin

“sənin”, “mənim” qabarı da?

O zamanmı bitdi bizim

dilimizin

“haralısan” damarı da?..

Səninləyəm, ulu babam!

Bu məsəli kimdi yazan?

Hansı soysuz ata idi

Ataların imzasını

Çəkib, ona möhür basan?!

Adınızı dastanlardan oğrayaram.

 

Ruhunuzu qıyma-qıyma doğrayaram,

Qara Çoban,

Ey Xan Eyvaz,

Giziroğlu Mustafa bəy,

Əgər ki, siz

Bu məsələ qol çəkdiniz!

Sonra, sonra hansınızsa

Xalqa gələn bir qəzadan

Öz başını yana əydi.

O qəza bir topa dönüb

Səttarxanın tifaqına

yaman dəydi.

Məndən ötdü!..

Məndən ötdü!..

Sevincə bax, qeyrətə bax!

Bunu yazan xilqətə bax!

Məndən ötdü!..

Qulağımdan getmir bu səs,

Zərbələri qardaşına,

Sirdaşına ötürən kəs,

Elə bil ki, bax bu gecə

Qulağımın dibindəcə

Xətainin süqutuna

qəhqəh çəkdi.

Sonra, sonra

Səhərəcən başına yüz qədəh çəkdi.

O qəhqəhin dalğasından,

O məstliyin baş fırladan

Havasından

qopan daşdı –

Azərbaycan torpağında

Araz boyda şırım açdı.

Məndən ötdü…

 

Bunu dedi Şəki xanı,

Bunu dedi Bakı xanı,

Bunu dedi İbrabim xan,

Fətəli xan, Kəlbəli xan…

Qəza ötsün məndən, – dedi,

Ötən kimi “mən-mən” dedi:

“Mən-mən” dedi bir ölkədə

nə qədər xan.

Onlar “mən-mən” deyən yerdə

Sən olmadın, Azərbaycan!

Səni səndən alıb belə

Yüz illərlə uyutdular.

Səni səndə ələdilər,

Səni səndə üyütdülər.

Dibək oldun öz duzunla,

öz daşınla.

Ögey oldun

doğma, əkiz qardaşmla –

Məndən ötdü deyənlərin qeyrətindən,

Namusunu yeyənlərin qeyrətindən!

Məndən ötdü…

Məndən ötdü!

Ey daşlaşan, torpaqlaşan,

ulu babam!

Bu günümdən dünənimə uzaqlaşan

ulu babam!

Ayağa dur!

Dəfn etdiyin məsəlinin

Baş daşına

Bir təəssüf xatirəsi yazıb, yondur:

Səndən ötən mənə dəydi,

Məndən ötən sənə dəydi.

Səndən, məndən ötən zərbə

Vətən, Vətən, sənə dəydi.

 

Azərbaycan – dünyam mənim

Azərbaycan – qayalarda bitən bir çiçək,

Azərbaycan – çiçəklərin içində qaya.

Mənim könlüm bu torpağı vəsf eləyərək,

Azərbaycan dünyasından baxar dünyaya.

 

Azərbaycan – mayası nur, qayəsi nur ki...

Hər daşından alov dilli ox ola bilər.

“Azərbaycan!” deyiləndə ayağa dur ki,

Füzulinin ürəyinə toxuna bilər.

 

Oğulları Kür gəzdirər biləklərində,

Oğulların göz atəşi gözəl əridir.

Azərbaycan səhərinin bəbəklərində

Qütb ulduzu, dan ulduzu gözəlləridir.

 

Tariximə qara xətli hicri, miladı

Qılıncların qan ağzıyla yazılmadımı?!

Babaların boz çöllərə bənzər muradı

Qızıl bayraq dalğasından yaz almadımı?!

 

İllər olub – kürrələrdə dəmir olmuşuq.

Sərhədlərdə dayanmışıq küləkdən ayıq.

Od gölündə, buz çölündə gəmi olmuşuq,

Biz Bakının ilk səadət carçılarıyıq.

 

Min illərlə zülmətlərə yollar açıqdı,

Dalğalandı Sabirlərin ümman dünyası,

Azərbaycan qatarı da yollara çıxdı

Dağılanda Qoca Şərqin duman dünyası.

 

Azərbaycan – mayası nur, qayəsi nur ki...

 Hər daşından alov dilli ox ola bilər.

“Azərbaycan!” deyiləndə ayağa dur ki,

Ana yurdun ürəyinə toxuna bilər.

 

Əlvida, dağlar

Bəlkə, bu yerlərə bir də gəlmədim,

Duman, salamat qal, dağ, salamat qal!

Dalımca su səpir yoxsa, buludlar? –

Leysan, salamat qal, yağ, salamat qal!

 

Qıy vuran qartallar yox oldu çəndə,

Nərgizlər saraldı şehli çəməndə.

Ey, qaragöz pəri, dalımca sən də

Boylan, salamat qal, bax, salamat qal!

 

Gəldim, qarşıladı güllər-çiçəklər,

Gedirəm, əl edir boz biçənəklər.

Nidamı çaylara dedi küləklər:

Bulan, salamat qal, ax, salamat qal!

 

Dağların pələngi, şiri də sənsən,

Şairi də sənsən, şeiri də sənsən.

Varı, bərəkəti, xeyri də sənsən –

Çoban, salamat qal, sağ-salamat qal...

 

 * * *

Ana yurdum, hər daşına üz qoyum,

Hər dərəndə çaldığım saz yaşayır.

Kimi sənin çiynində,

sən kiminin...

Şöhrətini yaşadan az yaşayır.

 

Bu gileydən qəlbim yaman xallanır:

Çox ünvanda qaçaq tərif yallanır.

Bir ağılın budağından sallanıb,

Neçə-neçə ağlıdayaz yaşayır.

 

Gülüm, bir də görüşünə yubansam,

Adımı tut, harda dağlar dumansa.

Gözünü sıx,

Hansı daşda su yansa,

O daş altda Məmməd Araz yaşayır.