LEONİD ANDREYEV

(1871-1919)

YARIMÇIQ HEKAYƏ

(hekayə)

Arvadım məni oyadanacan ötən günün qeyri-müəyyənli­yindən təngə gəlib elə pal-paltarlı yataqda yuxulamışdım. Əlin­də tutduğu şamın işığı gecənin bu vədəsində nədənsə mənə günəşin şöləsi kimi parlaq göründü. Şamın işığında arvadımın solğun çənəsi tərpənirdi və bir cüt iri yad gözləri parıldayırdı.

      ‒ Xəbərin var, – dedi, – xəbərin var, bizim küçədə barrika­da qururlar.

Sakitlik idi. İkimiz də bir-birimizin yad gözlərinə baxırdıq və mən rəng-rufumun get-gedə necə ağardığını hiss eləyirdim. Bir anın içində həyat harasa yoxa çıxdı, sonra ürəyin gurultulu döyüntüsü ilə yenidən qayıtdı. Sakitlik idi. Şamın alovu havada yırğalanırdı və həmin bu xırda, tutqun alov əyri qılınc kimi iti görünürdü.

      ‒ Qorxursan? – soruşdum.

Arvadımın solğun çənəsi əsirdi. O, kirpiklərini belə qırpma­dan bir cüt gözünü düz mənə zilləmişdi və mən yalnız indi o qorxunc gözlərin mənə nə qədər yad olduğunu anladım. On il idi ki, hər gün baxdığım bu bir cüt gözü öz gözlərimdən yaxşı tanıyırdım, amma mənə yaxşı tanış olan bu bir cüt gözdə indi adını bilmədiyim nə isə təzə bir şey vardı. Məğrurluğa da oxşa­yırdı, amma yox, bu nə isə tamam ayrı, lap təzə bir şey idi. Ov­cuma aldığım əli sopsoyuq idi. O bu soyuq əllə mənim əlimi bərk-bərk sıxdı, ancaq bu əlsıxmanın özündə də mənə yad olan nə isə bir yenilik vardı. İndiyəcən bircə dəfə də olsun əlimi bu cür sıxmamışdı.

      ‒ Çoxdan qururlar? – soruşdum.

      ‒ Saat birdə başlayıblar. Qardaşın da getdi. Deyəsən, qorxur­du ki, buraxmazsan, ona görə də səssizcə sivişib aradan çıxdı. Amma nə qədər ehtiyatlı tərpənsə də, evdən çıxanda gördüm.

Deməli, doğrudur: başladı. Yerimdən qalxdım və nədənsə səhərlər işə getdiyim vaxtlarda olduğu kimi əl-üzümü uzun- uzadı yudum. Arvadım əlində tutduğu şamla mənim üçün işıq salırdı. Sonra şamı söndürüb küçəyə açılan pəncərəyə yaxınlaş­dıq. Yaz idi, may ayıydı və açıq pəncərədən içəri elə bir hava dolurdu ki, bu cür havaya bu qədim, nəhəng şəhərdə hələ heç vaxt rast gəlinməmişdi. Neçə gün idi ki, fabriklər də, dəmir yol­ları da işsiz dayanmışdı və kömür tüstüsündən canını qurtaran hava çöllərin, çiçək açan bağçaların, lap elə şehin özünün də qoxusunu canına çəkmişdi. Düzü, heç bilmirəm yaz gecəsi şə­hərdən çıxıb lap uzaqlaşanda belə gözəl ətir qoxuyan nədir. Orada, şəhərdən uzaqda nə bir fənər, nə bir ekipaj gözə dəyir, nə də ki şəhərin ucu-bucağı görünməyən daş yollanrıdan qopan səs-küy qulağı deşir. Adam gözlərini yumanda ona elə gəlir ki, kənddədir. Qulaq as – it hürür. Mən hələ bu günəcən heç vaxt şəhərdə itin necə hürdüyünü eşitməmişdim, ona görə də se­vindiyimdən güldüm.

      ‒ Qulaq as, it hürür...

Arvadım məni qucaqlayıb dedi:

      ‒ Orada, küçənin tinindədirlər.

Əyilib pəncərədən aşağı boylandıq. Orada, dupduru qaran­lığın lap dibində nəsə tərpəşirdi. Amma heç kim gözə dəymir­di. Nəyisə sökür, nəyisə tikirdilər. Kimsə ələkeçməz kölgə kimi tərpənirdi. Qəfil taqqıltı səsi eşidildi: ya balta, ya da çəkic taq- qıltısıydı. Elə cingiltiylə, sevinclə taqqıldayırdı ki, elə bil meşə­də, çay qırağında ya qayıq düzəldir, ya da ki bənd tikirdi­lər. Nəsə xoş, yaxşı bir hadisəni hiss eləyən adamlar kimi sevin­cək arvadımı qucaqladım. O, evlərin damından yuxarıda durub qüruba tərəf əyilən iribuynuzlu aya baxırdı. Ay elə cavan, elə gülməli görünürdü ki, sanki arzularla yaşayan və bu arzuları bir kimsəyə danışmağa ürək eləməyən cavan qız idi. Göydə du­rub özü üçün işıq saçırdı.

      ‒ Görəsən, nə vaxt bədirlənəcək?

      ‒ Lazım deyil! – arvadım mənə baxıb, yad bir qorxuyla sö­zümü kəsdi. – Olacaqlar haqda danışmaq lazım deyil. Nəyinə lazımdır axı, nə vaxt bədirlənəcək?! Gəl keçək bu yana.

Otaq qaranlıq idi və göz-gözü görməyən bu qaranlıqda hər ikimiz eyni şey haqda fikirləşə-fikirləşə xeyli susduq. Ağzımı açıb danışmağa başladığım vaxt mənə elə gəldi ki, danışan mən deyiləm, kimsə başqasıdır: mən heç nədən qorxmurdum, amma bu danışanın səsi xırıltılıydı, sanki susuzluqdan boğazı qurumuşdu.

      ‒ Necə olsun?..

      ‒ Bəs onlar?

      ‒ Onların yanında sən olarsan, anadan çəkdikləri bəsləridir. Onsuz da artıq bacarmıram.

      ‒ Bəs mən bacararam?

Bilirəm, heç yerindən də tərpənmədi, amma hiss elədim ki, get-gedə məndən uzaqlaşır – lap uzaqlaşır. Otaq yaman soyu­du, əllərimi ona sarı uzatdım, ancaq o, əllərimi geri itələdi.

      ‒ Yüz ildə bir dəfə insanlar üçün bayram olur, sənsə bu bay­ramı mənə çox görürsən. Nəyə görə? – dedi.

      ‒ Axı səni öldürə bilərlər. Uşaqlarımız da məhv olar.

        –   Tann özü onlara kömək olar. Yox, əgər ölsələr belə...

Bütün bunları o deyirdi, mənim arvadım, o qadın ki, onun­la on il idi bir yerdə yaşayırdım – hələ dünənəcən ancaq uşaq­ları fikirləşən, onlar üçün qorxan, olacaqların qorxunc işartısını duyub dəhşətə gələn o qadın. Görəsən, buna nə oldu belə?!

Axı mən özüm də dünən olanların hamısını yaddan çı­xarmışam.

      ‒ Mənimlə getmək istəyirsən?

      ‒ Əsəbiləşmə! – elə bildi hirslənmişəm. – Bu gün onlar barrikadanı qurmağa başlayanda sən hələ yuxudaydın və mən onda başa düşdüm, birdən başa düşdüm ki, ər də, uşaqlar da hamısı – elə-belə, müvəqqəti şeylərdir. Mən səni çox sevirəm, – əliylə əlimi tapıb mənə hələ də yad olan həmin o qüvvəylə sıxdı. – Eşidirsən, taqqıldadırlar? Taqqıldadırlar – haradasa di­varlar uçulur, genişlik açılır, günəş oralara işıq saçır. Otuz yaşım var. Otuz yaş az deyil, amma indi mənə elə gəlir ki, on yeddi ya- şındayam və kimisə bakirə, böyük, sonsuz bir sevgiylə sevirəm.

      ‒ Gecəyə bir bax! – dedim. – Elə bil şəhər yoxa çıxıb. Doğ­rusu, indi mən özüm də neçə yaşım olduğunu xatırlamıram.

      ‒ Taqqıldadırlar - bu səs mənim üçün bütün ömrüm boyu eşitmək arzusunda olduğum musiqi, nəğmə kimidir. Heç bilmi­rəm kimi bu dəlisov sevgiylə sevirəm; belə bir sevgidən adamın həm ağlamağı gəlir, həm gülməyi tutur, həm də adam mahnı oxumaq istəyir. Necə də açıqlıq, necə də genişlikdir – bu xoş­bəxtliyi əlimdən alma, qoy mən orada, gələcəyi belə cəsarətlə çağıran, məhv olmuş keçmişi məzardan qaldıran o adamlarla bir yerdə ölüm.

      ‒ Vaxt yoxa çıxıb.

      ‒ Sənə elə gəlir?

      ‒ Hə, vaxt yoxa çıxıb. Sən kimsən? Mən səni yaxşı tanıma­mışam. Sən adamsan?

Elə cingiltili bir səslə güldü ki, sanki doğrudan da, on yed­di yaşı vardı.

      ‒ Hə. Amma heç mən özüm də bunu bilmirdim. Sən də adamsan? Necə də qəribə, gözəl səslənir: adam.

Bu yazdıqlarım lap çoxdan baş verənlərdir və indi kimlər ki boz həyatın dərin yuxusuna dalıb elə yuxudaca ölürlər, mənə inanmayacaqlar: o günlər vaxt yoxuydu. Günəş çıxırdı və batır­dı. Saatın əqrəbləri dairə vurub fırlanırdı, di gəl ki vaxt yoxuy­du. Həmin günlərdə başqa qəribə və möhtəşəm şeylər də baş verdi, ancaq indi, boz həyatın dərin yuxusuna dalıb elə yuxu­daca ölənlər mənə inanmayacaqlar.

      ‒ Getmək lazımdır, – dedim.

      ‒ Gözlə, qoy sənə yemək gətirim. Bu gün heç nə yeməmi­sən. Görürsən də, nə qədər tədbirliyəm: özüm sabah gedəcəm. Uşaqları verib, gəlib səni tapacağam.

      ‒ Yoldaş, – dedim.

      ‒ Hə, yoldaş.

Açıq pəncərədən içəri çəmənlərin havası və sakitlik, arabir isə baltanın cingiltisi, şən taqqıltı səsi dolurdu. Mənsə stolun arxasında oturub baxırdım, qulaq asırdım. Hər şey o qədər sir­li, yeni idi ki, adamın gülməyi gəlirdi. Divarlara baxırdım və di­varlar mənə şüşə kimi şəffaf görünürdü. Elə bil bütün əbədiy­yətə bircə dəfə göz gəzdirməklə onların necə uçacağını görür­düm. Təkcə mən həmişə olmuşam, varam və olacağam. Hər şey ötüb-keçəcək, mənsə qalacağam. Hər şey mənə qəribə və gülməli görünürdü – sanki, gördüklərimin hamısı saxtaydı – masa da, yemək də, yan-yörəmdə nə vardısa hamısı şəffaf, yüngül, müvəqqəti, hələlik mövcud olan şeylər idi.

      ‒ Niyə yemirsən? – arvadım soruşurdu.

Gülümsündüm:

      ‒ Çörək çox qəribədir.

O, çörəyin boyat, qum diliminə baxdı və nədənsə, üz-gö­zündə kədər göründü. Elə o cür baxa-baxa əlləriylə astaca önlü­yünü düzəltdi, başını bir azca yana, uşaqlar yatan tərəfə çevirdi.

      ‒ Onlara yazığın gəlir? – soruşdum.

Gözünü çörəkdən çəkməyib başını yırğaladı.

      ‒ Həyatda bu günəcən olub-keçənlər yadıma düşdü. Hər şey necə də qəribədir! Hər şey – o, uzun yuxudan duran adam kimi heyrət içində otağa göz gəzdirdi – hər şey qəribədir. Burada biz yaşamışıq.

      ‒ Sən mənim arvadım olmusan.

      ‒ Oradakılarsa bizim uşaqlarımızdır.

      ‒ Sənin atan burada, divarın o biri üzündə canını tapşırıb.

      ‒ Hə, canını tapşırıb. Amma ayılmadan ölüb.

Uşaqların ən kiçiyi yuxuda qorxub ağladı. Aşağıda barrika­dalar qurulan bir vaxtda bu şəffaf dörd divar arasında öz payını istəyən adi uşaq çığırtısı adama çox qəribə gəlirdi.

Uşaq ağlayırdı. Adi bir sığal almaq və ya güc-bəlayla onu sakitləşdirəcək hansısa gülməli bir söz, bir vəd eşitmək istəyir­di. Ağladı və tez də kiridi.

      ‒ Yaxşı, get! – arvadım pıçıltıyla dedi.

      ‒ Uşaqları öpmək istəyirəm.

      ‒ Qorxuram oyadasan.

      ‒ Yox, oyanmazlar.

Sən demə, böyüyü yatmayıbmış, hər şeyi eşidib anlayıbmış. Cəmi doqquz yaşı vardı, amma hər şeyi başa düşübmüş – mə­nalı və sərt baxışlarla məni qarşıladı.

      ‒ Tüfəng götürəcəksən? – fikirli-fikirli soruşdu.

      ‒ Hə, götürəcəyəm.

      ‒ Sobanın altındadır.

      ‒ Sən haradan bilirsən? Öp məni görüm. Məni yada sala­caqsan?

O öz gödək köynəkcəsində isti yorğan-döşəkdən dik qal­xıb bərk-bərk boynumu qucaqladı. İlıq əlləri yumşaq və incəydi. Peysərindəki saçlarını qaldırıb ilıq, incə boynundan öpdüm.

      ‒ Səni öldürəcəklər? – düz qulağımın içinə pıgldadı.

      ‒ Qayıdacağam.

Bəs görən, niyə ağlamırdı? Hərdən mən adi günlərdə evdən bayıra çıxanda bir də görürdün ki, ağlamağa başlayırdı – məgər bu ona da təsir edib? Kim bilir – o möhtəşəm günlərdə o qə­dər qəribə şeylər baş verirdi ki!

Divarlara, çörəyə, alovu hələ də yırğalanmaqda olan şama baxdım və arvadımın əlini sıxdım.

      ‒ Di hələlik.

      ‒ Hələlik.

Elə bu. Və mən getdim. Qaranlıq pilləkənlərdən zir-zibil iyi gəlirdi; daş divarlar və zülmət dörd tərəfdən məni əhatəyə al­mışdı. Birtəhər axtarıb tapdığım pilləkənlərlə aşağı endiyim vaxt həmin qəribə, sirli, xoş olan o yeniliyi bir daha hiss etdim. Mən sevincək o yeniliyə tərəf addımlayırdım.

Tərcümə edən Rövşən Ramizoğlu